Niyazi Kizilyurek, Γλαύκος Κληρίδης: Η Πορεία μιας Χώρας

Ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί από όλους ...

Η ηττημένη Δημοκρατία

από τον Πολίτη ...

Αν θα έπρεπε να δοθεί ένας τίτλος στη χρονική περίοδο, η οποία καλύπτεται στο βιβλίο του Νιαζί Κιζίλγιουρεκ, "Γλαύκος Κληρίδης: Η Πορεία μιας Χώρας", δηλαδή στο μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα, αυτός θα ήταν "ο αιώνας των λαθών". Ο τέως πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας σε μια διαλογική διαδρομή που διατρέχει το μεγαλύτερο μέρος του κυπριακού 20ου αιώνα, διαφωτίζει το παρασκήνιο πολιτικών αποφάσεων και αποκαλύπτει όσες στιγμές και συγκυρίες, καταγράφηκαν ως "σκοτεινές". Το κυπριακό παράδοξο είναι ότι πολλές από τις λανθασμένες εκτιμήσεις, τις ανώριμες αποφάσεις και τις στάσεις φανατισμού που καταγράφονται στο βιβλίο έχουν παγιωθεί ως κυρίαρχη ιδεολογική προσέγγιση στην ιστορία του Κυπριακού ζητήματος. Στις συνεντεύξεις του Γλ. Κληρίδη προς τον πρόεδρο του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου, Ν. Κιζίλγιουρεκ, καταρρίπτονται μια σειρά ανάλογων μύθων: * Το Σύνταγμα του 1960 ήταν λειτουργικό και επιπλέον επιθυμία της Τουρκίας ήταν να δουλέψει. * Οι εξτρεμιστές στις δυο πλευρές του Κυπριακού ζητήματος, συναντιούνται. * Ο Τάσσος Παπαδόπουλος ουδέποτε αναγνώρισε τους Τουρκοκύπριους, ως κοινότητα. Αντίθετα, θεωρούσε ότι έπρεπε να υπάρξουν εντός της Κυπριακής Δημοκρατίας ως μειονότητα. Η στάση αυτή ερμηνεύεται ως ένας εκ των παραγόντων που οδήγησαν στην απόρριψη του Σχεδίου Ανάν.
Η ανεπιθύμητη Δημοκρατία
Περισσότερο προβληματικές από τις πρόνοιες του Συντάγματος του 1960, αποδείχθηκαν οι νοοτροπίες που κλήθηκαν να το εφαρμόσουν. Αυτές διαμόρφωναν τη στάση των ηγεσιών της κάθε κοινότητας έναντι οποιασδήποτε απόφασης. Μάλιστα, παρά την αντίθετη παγιωμένη άποψη ότι η κυπριακή ανεξαρτησία υποσκαπτόταν από το εξωτερικό, ο Γλαύκος Κληρίδης φωτίζει μιαν μάλλον άγνωστη πολιτική πραγματικότητα της εποχής. Όπως αναφέρει, "η στρατιωτική κυβέρνηση της Τουρκίας επηρεαζόταν πολύ από τον αμερικανικό παράγοντα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο αμερικανικός παράγων ήθελε ηρεμία στην Κύπρο, γι' αυτό και η τουρκική πολιτική άλλαξε. Η πολιτική των στρατιωτικών ήταν να δουλέψει το Σύνταγμα του 1960". Όσον αφορά στο ίδιο το Σύνταγμα του 1960, ο Γλαύκος Κληρίδης τονίζει ότι "σε κανένα θέμα δεν ήταν μη λειτουργικό, εκτός από τα θέματα των φορολογιών που φυσικά ήταν ένα βασικό θέμα. Τα άλλα θέματα, όπως το εκλογικό, χρειάζονταν χωριστή πλειοψηφία, οι περί δήμων νόμοι χρειάζονταν και πάλι. Το κράτος μπορούσε να λειτουργήσει εάν παραμέριζε αυτό το εμπόδιο, το φορολογικό". Το συγκεκριμένο πρόβλημα συνίστατο στο γεγονός ότι η τουρκική πλευρά δεν ψήφιζε τους νόμους για αύξηση του φόρου εισοδήματος, διότι θα έπρεπε να φορολογηθούν δυσανάλογα βαριά οι Τ/Κ. Η προταθείσα λύση συνίστατο στην ανάληψη από την πλευρά της κυβέρνησης της δαπάνης για την ε/κ και την τ/κ παιδεία. Η λύση αυτή συμφωνήθηκε σε συνομιλίες, με την τ/κ πλευρά να ζητά να γίνει ένα πρωτόκολλο, το οποίο να υπογραφεί από τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο, τον πρόεδρο της Βουλής και τους προέδρους των Κοινοτικών Συνελεύσεων, και την ε/κ πλευρά να ζητά συνταγματική τροποποίηση. Το αίτημα των Ε/Κ είχε περισσότερο ψυχολογικά ερείσματα, παρά λογικά, καθώς η ηγεσία των Ε/Κ (αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ', Πολύκαρπος Γιωρκάτζης και Τάσσος Παπαδόπουλος) ήθελαν να δείξουν στο λαό ότι "άρχιζε το Σύνταγμα να διορθώνεται...". Παρά το γεγονός ότι οι Ε/Κ είχαν λάβει θετική νομική συμβουλή από το εξωτερικό, σχετικά με το αν θα μπορούσε να ισχύσει το πρωτόκολλο, τελικά το πρόβλημα δεν διευθετήθηκε. Αυτό που ακολούθησε ήταν το 1964...
Η διαλεκτική των άκρων
Ανάμεσα στις πιο ενδιαφέρουσες επισημάνσεις του βιβλίου είναι η παρουσίαση των γεγονότων του 1975-76. Ως συνομιλητής της ε/κ πλευράς, ο Γλαύκος Κληρίδης αποδέχεται τη Διζωνική-Δικοινοτική Ομοσπονδία. Το ίδιο και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος και ο Μιχαλάκης Τριανταφυλλίδης, οι οποίοι συνοδεύουν τον Κληρίδη στις συνομιλίες, τάσσονται εναντίον μιας τέτοιας λύσης και ο Μακάριος βρίσκεται ενώπιον ενός διλήμματος. Η παραίτηση του Κληρίδη από συνομιλητή γίνεται με τη γνωστή δημοσιοποίηση του χάρτη, τον οποίο ο Κληρίδης είχε λάβει την πρωτοβουλία να δώσει στον Ραούφ Ντενκτάς. Σύμφωνα με την επικρατούσα γνώση πάνω στα γεγονότα μέχρι σήμερα, ο Ντενκτάς ήταν αυτός που άφησε να διαρρεύσει ο χάρτης. Στο βιβλίο παρουσιάζεται, όμως, διαφορετική η διαδρομή των γεγονότων, περιγράφοντας και την ευκολία με την οποία συναντιούνται οι σκληροπυρηνικές απόψεις στις δυο πλευρές. Με την παραλαβή των προτάσεων από τον Ντενκτάς, οι Τούρκοι θεώρησαν ότι τους δόθηκε μια καλή ευκαιρία να απαλλαχτούν από τον Κληρίδη στις συνομιλίες. Το έγγραφο δεν διέρρευσε από τον Ντενκτάς, αλλά από τον πρέσβη της Τουρκίας και για πολλά χρόνια υπεύθυνο για το Κυπριακό στο υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του, Εντσμέλ Μπαρουντσού. Όπως γράφει σε βιβλίο του ο Τούρκος πολιτικός, "ο Γλαύκος Κληρίδης χαίρει μεγάλης εκτίμησης σε διάφορες Δυτικές χώρες και οι συνομιλίες μαζί του για μας ήταν δύσκολες, γιατί δεχόμαστε πιέσεις από μεγάλες χώρες να είμαστε καλά με τον κ. Κληρίδη, να μην φέρουμε πολλές δυσκολίες και να είμαστε πιο ευέλικτοι. Το να φύγει ο Κληρίδης για μας είναι σημαντικό και έτσι αποφάσισα από μόνος μου, δίχως να το ξέρει ο Ντενκτάς, να δώσω στη δημοσιότητα τα έγγραφα" (Το απόσπασμα αναπαράγεται στη συνομιλία Κιζίλγιουρεκ-Κληρίδη).

Η κοινότητα...

Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον του βιβλίου συγκεντρώνεται στις αναφορές στον νυν πρόεδρο της Δημοκρατίας, Τάσσο Παπαδόπουλο. Ο Κληρίδης θυμάται από το 1964 ότι ο Τάσσος Παπαδόπουλος "συνελήφθη να κάνει τηλεφωνήματα, σε διάφορες καταστάσεις, να καθαρίσουν τους Τούρκους σε περίπτωση εισβολής. Αυτό το αποδοκίμασε και ο Γιωρκάτζης και ο Μακάριος. Του είπαν 'θα μας οδηγήσεις σε μια κατάσταση που θα κατηγορηθούμε για έγκλημα και σταμάτα'. Έκανε, όμως, τέτοιες σκέψεις". Με την απάντηση αυτή, ο Κληρίδης επιβεβαίωσε τη βασισμένη σε αμερικανικό έγγραφο αναφορά σε βιβλίο του δημοσιογράφου Μακάριου Δρουσιώτη, ότι ο Τάσσος Παπαδόπουλος είχε επισκεφθεί την Αμερικανική πρεσβεία το 1964, διατυπώνοντας το περίφημο "έχουμε 1 ώρα και 45 λεπτά to clean up the Turks from Cyprus", σε περίπτωση που η Τουρκία κάνει προσπάθεια για εισβολή στην Κύπρο. Μερικές σελίδες προηγουμένως, ο Κληρίδης ερωτάται σχετικά με τον συγγραφέα του Σχεδίου Ακρίτας: "Πιστεύω ότι την περισσότερη δουλειά, στην ετοιμασία αυτού του εγγράφου, την έκανε ο Τάσσος Παπαδόπουλος παρά ο Γιωρκάτζης. Δεν ήταν των νομικών δυνατοτήτων και του μορφωτικού επιπέδου του Γιωρκάτζη να ετοιμάσει εκείνο το έγγραφο... Η δική μου η εκτίμηση ήταν ότι η περισσότερη εργασία για τη σύνταξή του έγινε από τον Τ. Παπαδόπουλο". Η εκτίμηση αυτή δεν μένει μετέωρη στο κείμενο του βιβλίου, καθώς ο Κληρίδης για πρώτη φορά παραδέχεται ότι είχε μια κάποια συμμετοχή στην "Οργάνωση", η οποία ήθελε να συνεχίσει τον αγώνα της ΕΟΚΑ στη δεκαετία του Εξήντα. Εκτός του Κληρίδη, ανάλογα μικρή συμμετοχή είχε και ο Σπύρος Κυπριανού, ενώ αρχηγός ήταν ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης και υπαρχηγός, ο Τ. Παπαδόπουλος. Αν όμως, το Σχέδιο Ακρίτας "είναι", σύμφωνα με την κοινότυπη φράση, "ιστορία", το ίδιο δεν συμβαίνει και με τη σκέψη που φέρεται να το έστησε. Για την περίοδο προ του 1974, ο Κληρίδης αναφέρει ότι "σε κάθε προσπάθεια που γινόταν για να βρεθούν τρόποι συνεργασίας των δυο Κοινοτήτων, ο Τάσσος υποστήριζε πάντοτε ότι πρέπει να καταλάβουν πως είναι μια μειονότητα και ότι ζητούν πέραν των μειονοτικών δικαιωμάτων. Ο Τάσσος εναντιωνόταν σε οτιδήποτε υπερέβαινε 'το κάτι' που θα μπορούσε να ζητήσει η τουρκική πλευρά, το οποίο ξεπερνούσε τα κλασικά μειονοτικά δικαιώματα. Η θεωρία των δύο κοινοτήτων δεν υπήρχε...". Σύμφωνα με τον Κληρίδη, ένα από τα προβλήματα του Τάσσου να δεχτεί το Σχέδιο του Κόφι Ανάν ήταν πως το σχέδιο έκανε λόγο για πολιτική ισότητα των δυο κοινοτήτων. Κάπως έτσι, η Κύπρος εξήλθε από τον 20ο αιώνα, τέσσερα χρόνια μετά την ολοκλήρωσή του. Εφόσον χάθηκε το momentum για τη λύση, η συγκυρία που είχε δημιουργηθεί με τη διαδικασία εισόδου της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Ν. Κιζίλγιουρεκ καταλήγει το βιβλίο του με την εξής εκτίμηση του Γλ. Κληρίδη: "Εκείνο το οποίο θα γίνει στο τέλος είναι να αναγνωριστεί νόμιμο καθεστώς στο Βορρά, όχι αμέσως ξεχωριστή κυριαρχία. Θα το αφήσουν για μερικά χρόνια και ο διαχωρισμός θα γίνει με βάση τις σημερινές διαχωριστικές γραμμές".

ΦΛΑΣΑΚΙ
Niyazi Kizilyurek, Γλαύκος Κληρίδης: Η Πορεία μιας Χώρας

Διατρέχοντας την κυπριακή ιστορία με μια πρωτοποριακή για τη βιβλιογραφία των Κυπριακών Σπουδών, προσέγγιση, το βιβλίο θέτει έναν Τουρκοκύπριο κοινωνιολόγο και έναν Ελληνοκύπριο πολιτικό σε μια διαλογική διαδρομή, κατά την οποία διαφωτίζει ο ένας τον άλλο σχετικά με το τι συνέβη και τι γίνεται. Οι συζητήσεις των δυο αντρών έγιναν μεταξύ Σεπτεμβρίου 2005 και Ιανουαρίου 2006, με το χρονικό φάσμα τους να εκτείνεται προς τα πίσω μέχρι την παιδική ηλικία του Γλαύκου Κληρίδη και προς το μέλλον, στις συνέπειες από την αποτυχία διευθέτησης του Κυπριακού ζητήματος, το 2004. Το γεγονός ότι η μετριοπάθεια της προσέγγισης, δεν κρύβει τη μελαγχολία των συμπερασμάτων καταγράφεται ως μια από τις μεγαλύτερες αρετές των συνεντεύξεων που έλαβε ο Κιζίλγιουρεκ από τον Κληρίδη.